1. Về kỹ năng NGHE

• Bạn bắt buộc phải nghe giỏi. Vì rằng trong quá trình bạn làm việc sau này, tùy ở vị trí công các, bạn có thể phải: nghe thẩm phán - chủ tọa phiên tòa điều hành phiên tòa, nghe thành viên hội đồng xét xử, kiểm sát viên, luật sư đặt câu hỏi, nghe đương sự trả lời, nghe phát biểu tranh luận của kiểm sát viên, luật sư; nghe lãnh đạo công ty chỉ đạo, hướng dẫn, giao việc; nghe đối tác phát biểu ý kiến, nghe cộng sự trình bày quan điểm; nghe cổ đông, người được phân công báo cáo thực hiện quyền, nghĩa vụ tại buổi họp Đại hội đồng cổ đông… Việc nghe có thể là để chuẩn bị câu trả lời ngay, có thể nghe để có ngay phương án tranh luận đối đáp, có thể là để ghi nhớ và triển khai thực hiện, cũng có thể nghe để làm biên bản, … tất cả đều quan trọng đối với nghề pháp lý.
• Để nghe giỏi, chỉ có cách là tập nghe nhiều: Bạn nghe hàng ngày đó thôi, đó là nghe thầy cô giảng bài, nghe bạn bè trình bày quan điểm, ý kiến tại lớp học, tại nhóm thảo luận. Hãy có thái độ nghe hằng ngày một cách nghiêm túc. Lớn rồi, là công dân trưởng thành rồi, là nam thanh, nữ tứ, vào được đại học là có phần uyên bác rồi, không nên vừa ngồi học trên giảng đường vừa nghe giảng vừa cuối đầu xuống ngậm ống hút cà phê, vừa ăn vặt bánh tráng trộn hay xiên que, làm việc riêng, nói chuyện riêng… nó vừa mất lịch sự, vừa kém văn minh, vừa ảnh hưởng đến tiêu hóa, vừa ảnh hưởng xấu đến kỹ năng nghe sau này. Lời thầy cô giảng luôn có ý hay, không thầy cô nào dở cả, thầy cô không có lỗi, hãy nghiêm túc và kiên định với mình như vậy, để tìm kiếm một phương án nghe tốt nhất, thích nghi nhất, để học cho bằng được kiến thức môn đó, từ thầy cô đó. Vì rằng, sinh viên nhiều cả trăm, phải thích nghi với thầy, cô chứ thầy cô không thể tiến hành cả trăm phương pháp cho từng sinh viên. Bạn cũng phải tập nghe các giọng nói của vùng miền khác nhau: Bắc, Trung, Nam, thậm chỉ giọng từng tỉnh; không chỉ dừng lại ở giọng nói, bạn phải nghe và hiểu các từ địa phương của họ, ví dụ tôi có anh bạn miền Tây, anh nói “có mình ên à”, bạn phải hiểu sao? Nếu bạn là người Miền Tây, mai này dự một phiên tòa mà Thẩm phán chủ tọa là người Quảng Bình, luật sư là người Quảng Nam, đương sự một người Huế, một người Phú Yên, họ cứ trình bày theo giọng địa phương, thì bạn thấy phải cần làm sao ngay bây giờ rồi đó.
• Khi nghe phải tập trung thường xuyên, không được lơ đểnh khoảnh khắc nào. Nghe nhiều nhưng phải biết lọc ý, để ghi chép lại. Việc ghi chép quan trọng lắm, đầu con người có giới hạn, không thể nhớ hết được đâu. Ghi nhớ tập trung vào ý chính, ghi lại ý chính, không ghi lời nói. Vừa nghe, vừa ghi chép, vừa phải thể hiện sự thỏa mái trong giao tiếp, chứ không phải cắm mặt vào ghi chép. Hãy sắm một cây bút tốt, một cuốn sổ lịch sự, để ghi chép hàng ngày, rồi sẽ thành quen. Làm việc khi nào cũng có cặp đôi này tiện lắm, nó cũng tạo cho mình “cái phong cách” chuyên nghiệp lắm.

2. Về kỹ năng NÓI

• Bạn thấy đấy, nghề luật là nghề bạn phải nói rất nhiều. Khi tôi phỏng vấn, rất nhiều bạn ứng cử viên ngành luật đã khóc và nói với tôi rằng: “Anh ơi! Em hiểu hết mà không nói được”. Vậy thì thất bại rồi còn gì. Đó là chưa kể nói ra người ta không hiểu, nói rất nhiều mà người ta hiểu được có “tí ti”. Nếu bạn làm nhân viên pháp lý, bạn phải thường xuyên trình bày ý kiến pháp lý tư vấn cho lãnh đạo công ty, thảo luận với khách hàng hoặc trình bày ý kiến tại phiên tòa… Bạn sánh vai người thuyết phục, có hai hình thức thuyết phục phố biến, là nói (trực tiếp), viết (gián tiếp). Vì vậy, bạn phải nói tốt. Nói tốt không phải là nói hết ý mình muốn nói, là xong. Mà là nói cho người nghe hiểu hết ý mình. Khó là vậy đó, mình làm mà thành công hay không là phụ thuộc vào người khác. Nói người khác không hiểu thì khác gì ta là người không biết nói, không nói được. Đó là mới chỉ dừng lại ở mức độ nói cho người ta hiểu, còn nói để được người ta cảm động, người ta thương, người ta quý, người ta nhiệt tình giúp mình, là thuộc về nghệ thuật mất rồi. Có dịp tôi sẽ chia sẻ thêm quan điểm của tôi.
• Để nói tốt thì: Bạn cần phải luyện giọng và luyện sử dụng từ ngữ phổ thông, giảm dần giọng địa phương. Ví dụ, tôi đã giảm dần giọng Quảng Nam của tôi, cái này là phải chăm chỉ luyện, nói chuyện nhiều thành quen chứ không cần phải “soáng tộ” gì. Tôi cũng bỏ dầu từ địa phương, ví dụ xưng là “tau” – “mi”, tôi đổi lại là “tôi” – “bạn”, hay gì đó tùy vai vế, làm nhiều thành thói quen thôi. Khi nói, phải để ý đến âm lượng. Đang ngồi bàn việc trong phòng riêng chỉ có lãnh đạo và bạn, thì nói vừa đủ nghe thôi, không nói quá to; nhưng khi phát biểu tại cuộc họp đông người thì phải nói cho to, cho rõ, không “lí nhí” trong họng. Bạn nói thì phải tỏ ý, rõ lời, phải nhấn vào các điểm quan trọng, để người khác hiểu nó quan trọng, chứ nói kiểu “đều đều” thì vừa gây khó hiểu, vừa làm người ta “buồn ngủ”. Cái này luyện dễ, lấy luật ra, cứ nghĩ đang đứng ở phiên tòa, trình bày cho bạn cùng phòng nghe về một căn cứ pháp lý, một điều luật, khi nào bạn ấy hiểu ngay khi bạn trình bày xong lần thứ 1, lúc đó ta đã thành công.

3. Về kỹ năng ĐỌC

• Phải luyện thôi, vì sau này phải đọc rất nhiều văn bản luật, rất nhiều tài liệu trong hồ sơ vụ án (cả hàng ngàn trang), đọc hợp đồng, báo cáo… phải đọc thường xuyên, liên tục, đọc cả ngày, cả đêm… Là người học luật mà “làm biếng” đọc hoặc sợ đọc, thấy sách dày, luật dài, hợp đồng nhiều trang sợ đọc, đọc lên nhức đầu mà không sửa ngay được thì tốt nhất hãy bỏ học ngay từ đây. Học tiếp sau này phí tiền lắm, vì học luật mà không đọc thì chẳng làm gì ra hồn đâu.
• Khác với các kỹ năng trên, các bạn sinh viên đã phải đọc rất nhiều, nào là giáo trình, văn bản luật, tạp chí, báo về chuyên ngành, các luận văn, đề tài khoa học, hay sách kỹ năng, đọc thường xuyên và liên tục rồi. Nên nên tôi chỉ hướng dẫn thêm để bạn đọc tốt hơn thôi, đối với một số loại tài liệu: Khi đọc một cuốn sách, hãy đọc lời dẫn, đọc mục lục trước, sau đó tìm nội dung, chương nào mình quan tâm đọc trước, có thời gian thì đọc hết, không thì để đó sau này đọc thêm; Khi đọc một văn bản luật thì hãy bắt đầu với trích yếu của văn bản, đọc phạm vi điều chỉnh, đối tượng điều chỉnh, thời gian hiệu lực, điều khoản chuyển tiếp, trước khi đọc đế nội dung điều luật bạn cần tra cứu, … Cần tập đọc các tài liệu pháp lý để làm quen và hiểu các thuật ngữ pháp lý. Chẳng cần đi đâu xa, phải đến Tòa án hay đến hãng luật xin, bạn cứ lên internet, tìm các tài liệu pháp lý như : bản án, hợp đồng, biên bản họp đại hội cổ đông, điều lệ, báo cáo… (toàn bản pdf đẹp mê hồn, có cả chữ ký sống và đóng dấu đỏ chót, sáng loáng, rõ đẹp hơn tài liệu giấy), tải về mà đọc, mà tóm tắt ý chính, mà phân tích, mà làm báo cáo, rồi thử viết luận cứ, ý kiến về các tài liệu đó. Ví dụ (i) đọc một bản án dân sự thì tóm tắt: quan điểm của nguyên đơn thế nào? của bị đơn thế nào? nhận định của Hội đồng xét xử thế nào? Phán quyết của tòa án thế nào?; (ii) đọc một hợp đồng mua bán thì tóm tắt các quyền và nghĩa vụ của mỗi bên thế nào? Đọc điều lệ thì tóm tắt quyền của ĐHĐCĐ thế nào, HĐQT thế nào, TGĐ thế nào? Nó nằm dàn trãi chứ không phải nằm ở một chỗ đâu nhé. Khi đọc xong, tóm tắt, dẫn chiếu vào luật, xem điều đó đúng hay sai, phù hợp hay không phù hợp. Bởi sau này đi làm, bạn phải nghiên cứu hồ sơ, tóm tắt, chiếu vào luật để phân tích đúng - sai, phù hợp - không phù hợp … để lập phương án, tiến trình, báo cáo, triển khai thực hiện… giống như vậy cả thôi.
• Hãy cố gắng đọc nhiều lên mỗi ngày, đọc càng nhiều càng tốt, đọc nhiều sẽ giúp bạn nghe giỏi, nói tốt và viết thành thạo. Đọc để thành thói quen, cho mình nghiện đọc luôn, nghiện sao mà không cai được luôn kia, để bạn trở thành người “trên thông thiên văn dưới tường địa lý”, biết rõ “đông tây kim cổ”, trở thành người uyên bác, thông thái. Bạn cứ nghiện đi rồi mai mốt tôi mở cà phê sách, các bạn tới đọc sách, uống cà phê ủng hộ tôi các bạn nhé.

4. Về kỹ năng VIẾT

• Tôi nói đến nó cuối cùng, vì theo tôi nó quan trọng nhất, vì chúng ta sử dụng nó thường xuyên nhất. Ở trường luật, bạn phải viết thường xuyên, đó là viết bài thi, bài tiểu luận, viết đề tài khoa học, viết luận văn, viết ý kiến pháp lý, nói chung là viết nhiều lắm, mòn cả tay, tróc hết cả bàn phím trong 04 năm đại học. Tuy nhiên, về viết thì khi đi học và đi làm khác nhau lắm. Dưới đây, tôi sẽ nói về kỹ năng viết khi đi làm và cách để bạn rèn nó khi còn trên ghế nhà trường. Khi đi làm, bạn sẽ viết cái gì, đó là viết đủ loại văn bản, trên đời này có cái văn bản gì bạn đều có thể viết cả, người ta gọi việc viết văn bản bằng một cái từ rất mĩ miều là “soạn thảo”. Bạn có thể phải viết hợp đồng, viết văn bản gửi đối tác, cơ quan nhà nước có thẩm quyền, viết tờ trình, báo cáo, biên bản họp, quyết định, nghị quyết, đơn các loại, thư, và kinh khủng hơn là xây dựng các quy định nội bộ như: nội quy lao động, quy định về sử dụng văn phòng phẩm, quy định về chế độ sử dụng xe công ty, quy định sử dụng cơ sở vất chất… và hàng loạt các quy chế như: quy chế hội đồng quản trị, quy chế tài chính, quy chế thi đua khen thưởng… kể đến cả trang giấy vẫn còn. Viết cả ngày, cả đêm, về ngủ nằm mơ cũng thấy viết, viết cả đời, đến chết thì thôi.
• Viết là kỹ năng khó nhất, nhiều bạn viết sai: sai hình thức, sai nội dung, sai từ ngữ, sai câu cú… Tôi rất nhiều lần điên tiết lên chỉ vì cộng sự của tôi gửi cho tôi một bản báo cáo sai thể thức văn bản, bố cục lộn xộn, sử dụng sai thuật ngữ pháp lý, và sai rất nhiều lỗi chính tả cơ bản. Là sinh viên luật, bạn phải hạn chế tối đa các lỗi này.
• Để cải thiện và nâng cao khả năng viết, có rất nhiều cách, như là: làm cộng tác cho các tờ báo (để học cách biên tập, chỉnh sửa câu cú và điều đó sẽ giúp bạn chắc về kĩ năng viết); tham gia các lớp học có yêu cầu bài viết dài; tham gia tranh biện (giúp cho việc tranh luận và thực hành thêm kĩ năng viết tóm lược) và theo học các lớp soạn thảo hợp đồng, văn bản. Về kinh nghiệm của bản thân mình, tôi hướng dẫn bạn thêm như sau: Bạn phải đọc nhiều, không còn cách nào khác đâu, đọc nhiểu để hiểu những gì mình sẽ viết, để “bắt chước” người ta. Muốn viết được hợp đồng phải hiểu rõ luật về hợp đồng, đọc nhiều bản hợp đồng khác nhau, phải đọc các bản án về hợp đồng, đọc sách bình luận khoa học về hợp đồng … ban đầu đọc không hiểu thì đọc thêm, sau đó không hiểu thì hỏi người có kinh nghiệm, hiểu rồi thấy hay thì vận dụng vào bản hợp đồng của mình, vận dụng càng khéo càng tốt, phát triển cho nó “lợi hại” hơn thì bạn tài năng thật. Muốn viết văn bản cũng vậy thôi, ví dụ một văn bản trả lời một đối tác, thì bắt đầu nên đọc về các văn bản tương tự, xong rồi viết đối với tình huống của mình, rồi ngồi so sánh, về hình thức, về nội dung, từ đó hiểu ra thôi, hiểu rồi sẽ làm được, làm đúng. Bạn phải tập viết rất nhiều lần, chỉ có tự làm mới giúp chính mình giỏi lên được. Bạn viết rồi nhờ người khác sửa cho bạn, người có kinh nghiệm hơn ấy. Quá trình viết và sửa sai liên tục sẽ giúp kỹ năng viết của bạn ngày một tốt hơn. Hãy tìm người hướng dẫn nhiệt tình, chân thành và giỏi việc, vì đây là kỹ năng thực hành, sẽ tiến bộ rất chậm nếu ta chỉ làm việc với ta.

Như vậy, bạn phải thành thạo 04 kỹ năng: nghe - nói - đọc - viết như tôi đã nói trước khi ra trường nhé. Đến đây, hình ảnh của các bạn đã khác đi nhiều rồi.

Tác giả: Luật sư Lê Văn Dụng